Sự ra đời của Cơ học lượng tử và Ứng dụng

Năm 2025 đánh dấu tròn 100 năm cơ học lượng tử chính thức hình thành như một ngành khoa học độc lập. Một thế kỷ đã trôi qua, nhưng cơ học lượng tử vẫn không ngừng chứng minh sức sống mạnh mẽ và vai trò then chốt của mình trong nền khoa học hiện đại. Cơ học lượng tử là một trong những thành tựu vĩ đại nhất của khoa học hiện đại. Từ những khám phá ban đầu ở thế kỷ XX đến nay, cơ học lượng tử không chỉ làm thay đổi nền tảng nhận thức của nhân loại về thế giới vi mô, mà còn mở ra hàng loạt ứng dụng đột phá trong nhiều lĩnh vực công nghệ – từ điện tử, máy tính, truyền thông cho đến y sinh học và trí tuệ nhân tạo.

Các diễn giả tại sự kiện là những nhà khoa học đầu ngành trong lĩnh vực vật lý lượng tử đến từ các viện nghiên cứu và trường đại học, gồm: GS.TS. Đào Tiến Khoa – Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam; GS.TS. Nguyễn Thế Toàn - Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQG Hà Nội; GS.TS. Đỗ Văn Nam - Trường Đại học Phenikaa. Sự kiện được tổ chức trực tiếp kết hợp trực tuyến qua ứng dụng Zoom, phát trực tiếp trên trang Facebook Bản tin Khoa học Công nghệ và Facebook của Hội Vật lý Việt Nam.

Bà Nguyễn Thị Vân Nga - Giám đốc Trung tâm Dữ liệu và Thông tin khoa học phát biểu khai mạc

Khai mạc sự kiện, Bà Nguyễn Thị Vân Nga - Giám đốc Trung tâm Dữ liệu và Thông tin khoa học cho biết: Trong những năm qua Trung tâm dữ liệu và Thông tin khoa học phối hợp với các đơn vị trong và ngoài Viện Hàn lâm tổ chức rất thành công các Bài giảng đại chúng nhằm đưa tri thức khoa học công nghệ đến gần hơn đến cộng đồng, góp phần lan tỏa tinh thần học tập, nuôi dưỡng niềm đam mê khoa học trong xã hội.

GS.TS. Nguyễn Quang Liêm - Chủ tịch Hội Vật lý Việt Nam cho rằng với các bài giảng được trình bày tại sự kiện, các diễn giả sẽ đem tới cho khán giả những thông tin thực sự hữu ích và thú vị. Trong tương lai gần, Hội Vật lý Việt Nam luôn khuyến khích học sinh của các trường phổ thông theo học ngành Vật lý và Khoa học công nghệ. Trong những năm gần đây, Hội Vật lý Việt Nam đã rất tích cực thu hút và truyền cảm hứng cho các em học sinh hiểu thế nào về Vật lý, thế nào là Khoa học công nghệ, ý nghĩa của Vật lý đối với sự đóng góp và phát triển của đất nước.

Với chủ đề "Sự ra đời của cơ học lượng tử và ứng dụng", chương trình gồm ba bài giảng. Các bài giảng chuyên sâu nhưng gần gũi, mở ra góc nhìn đa chiều về hành trình phát triển của vật lý lượng tử từ nền tảng lý thuyết đến ứng dụng hiện đại.

GS.TS. Đào Tiến Khoa - Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam trình bày bài giảng "Khởi đầu của cơ học lượng tử, hệ thức bất định, hiệu ứng xuyên hầm và nguyên lý Pauli"

Bài giảng số 1 với chủ đề "Khởi đầu của cơ học lượng tử, hệ thức bất định, hiệu ứng xuyên hầm và nguyên lý Pauli" do GS.TS. Đào Tiến Khoa - Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam trình bày. Bài giảng đã giúp độc giả hiểu hơn về các tên tuối lớn của nền vật lý hiện đại, gắn liền với những phát minh nền tảng đưa tới sự hình thành cơ học lượng tử, qua đó giúp người nghe có thể nhập môn dễ dàng vào cơ sở của vật lý lượng tử. Nội dung bài giảng tập trung cụ thể vào ý nghĩa vật lý và vai trò quan trọng của một số kết quả nghiên cứu thời kỳ đầu của thuyết lượng tử như hệ thức bất định, hiệu ứng xuyên hầm và nguyên lý loại trừ Pauli.

GS.TS. Nguyễn Thế Toàn - Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQG Hà Nội với bài giảng thứ hai "Vật lý lượng tử của thế kỷ 21: Từ máy tính và thông tin lượng tử đến các hệ sinh dược học phân tử"

Ở bài giảng thứ hai với tựa đề "Vật lý lượng tử của thế kỷ 21: Từ máy tính và thông tin lượng tử đến các hệ sinh dược học phân tử", GS.TS. Nguyễn Thế Toàn - Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQG Hà Nội mang đến cho người nghe các thông tin về một số vấn đề có tính nền tảng, tính triết lý gắn với các khái niệm mới và các nguyên lý mới như tính hiện thực lượng tử, tính bất định, … khác hẳn với các nguyên lý cổ điển. Bài giảng cũng tập trung nói về những ứng dụng đa dạng trong các lĩnh vực khác nhau, từ tính toán và máy tính lượng tử đến chế tạo dược phẩm và các ứng dụng trong Y- Lý Sinh mà tác giả có nhiều kết quả nghiên cứu trong thời gian gần đây.

GS.TS. Đỗ Vân Nam - Trường Đại học Phenikaa với bài giảng "Từ nghiên cứu cơ bản tới thiết kế các linh kiện lượng tử"

Chia sẻ tại bài giảng "Từ nghiên cứu cơ bản tới thiết kế các linh kiện lượng tử", GS.TS. Đỗ Vân Nam - Trường Đại học Phenikaa tập trung nói về quá trình theo thời gian mà nhân loại đã trải qua, đi từ những nghiên cứu cơ bản ban đầu, qua những nghiên cứu đột phá trong thuyết lượng tử được ứng dụng ngay vào cuộc sống như: Khám phá về bán dẫn và thiết kế chế tạo các linh kiện điện tử được ứng dụng và có mặt trong hầu hết các máy móc, thiết bị trong cuộc sống đời thường hiện nay.

Tại sự kiện, các diễn giả, các nhà khoa học đã cùng thảo luận, đặt các câu hỏi xoay quanh các chủ đề mà ba diễn giả trình bày nhằm làm rõ hơn những kiến thức, kinh nghiệm từ quá trình học tập và nghiên cứu đến thực tế ứng dụng trong cuộc sống.

Thông qua chuỗi bài giảng này, Ban tổ chức kỳ vọng có thể góp phần lan tỏa tinh thần yêu khoa học, kết nối các thế hệ nghiên cứu trẻ với tri thức nền tảng, đồng thời nâng cao hiểu biết của công chúng về những tiến bộ đang định hình tương lai công nghệ toàn cầu; qua đó khích lệ sinh viên, công chúng đến với nghiên cứu khoa học nói chung và Vật lý nói riêng.

Thanh Hà