Một vài suy nghĩ về Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam

Dù còn những mặt này, mặt khác, song đây là một bước trưởng thành của Viện Khoa học Việt Nam. Từ bước khởi đầu (1975), trải qua các giai đoạn, thành Trung Tâm Khoa học Tự nhiên và Công nghệ quốc gia (1993), rồi Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam (2004), qua từng bước đổi mới, phát triển về tiềm lực, trình độ, vị trí trong nước và quốc tế, để đến nay được chuyển đổi thành Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, hiện thực hóa ý tưởng đã có từ hàng chục năm trước, song chưa đủ điều kiện để có thể thực hiện. Tôi nghĩ rằng, sự chuyển đổi này không phải chỉ đơn giản là việc thay đổi một danh hiệu tổ chức, mà là hệ quả có được từ sự phát triển, trưởng thành về trình độ, tổ chức, của đội ngũ cán bộ khoa học và lãnh đạo Viện qua từng giai đoạn, và đây cũng là một yêu cầu của sự phát triển nền khoa học nước ta, cũng như yêu cầu của mối quan hệ quốc tế. Hãy nhớ lại những công trình khoa học ở nhiều chuyên ngành trong Viện thực hiện và công bố trong giai đoạn những năm 80, 90, thế kỷ trước, với sự yếu kém về nội dung và cả hình thức. Nhớ đến hình ảnh của nhiều cán bộ khoa học Viện ta ở các hội nghị, hội thảo khoa học quốc tế thời gian ấy, với thái độ còn đầy tự ti, vai trò mờ nhạt, tiếng nói còn chưa có hoặc rất ít trọng lượng trong tổ chức quốc tế. Những Chương trình điều tra nghiên cứu khoa học cấp quốc gia mà Viện ta được giao chủ trì thực hiện còn rất ấu trĩ, yếu kém về tổ chức, trình độ, thiếu thốn về đầu tư kinh phí, phương tiện kỹ thuật, hạn chế về hiệu quả so với sự đổi khác của tình hình hiện nay, mới thấy hết ý nghĩa của việc chuyển đổi Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam thành Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. 

Như ta đã biết trên thế giới có nhiều mô hình Viện Hàn lâm (Academy) khác nhau. Có nơi, Viện Hàn lâm chỉ như một hội khoa học quần chúng, hoặc chỉ là một tổ chức để vinh danh những người hay công trình danh tiếng. Nhưng cũng có những Viện Hàn lâm thực sự là Viện Hàn lâm, là một tổ chức có chủ lực, tiềm lực mạnh thực sự, có vai trò chủ chốt trong việc thực hiện các nhiệm vụ khoa học, nhất là về khoa học cơ bản, có tính chất chiến lược, định hướng, tạo đột phá cho sự phát triển khoa học công nghệ của đất nước, phục vụ đắc lực cho sự phát triển khoa học công nghệ, kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng và tham gia xứng đáng với danh nghĩa quốc gia vào các hoạt động khoa học công nghệ quốc tế. Lực lượng các nhà khoa học của Viện Hàn lâm cũng là một tập thể khoa học có trình độ cao, có uy tín, có thẩm quyền trong việc thẩm định các giá trị khoa học trong hoạt động khoa học công nghệ trong nước. Và muốn vậy, phải là tổ chức tập hợp được lực lượng khoa học ưu tú nhất của đất nước để thực hiện các nhiệm vụ trọng đại nói trên. Tôi cũng như mọi anh em cán bộ khoa học trong Viện đều mong muốn rằng, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam sẽ đi theo và phấn đấu để trở thành một tổ chức như mô hình thứ hai này, để việc chuyển đổi tổ chức này thực sự có ý nghĩa, không chỉ mang tính hình thức, chỉ có tên mà không có thực lực.

Để đạt được các mục tiêu này là không dễ dàng, đòi hỏi sự nỗ lực phấn đấu cả về phía đội ngũ cán bộ khoa học, cán bộ lãnh đạo Viện, và cả sự quan tâm từ phía Nhà nước, nếu muốn cho Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam mau chóng trở thành một Viện Hàn lâm xứng đáng với tên gọi và danh nghĩa của tổ chức này đối với khoa học trong nước cũng như quốc tế.

Trên con đường phấn đấu đầy khó khăn ấy, một trong những điều quan trọng hàng đầu, theo ý tôi, là phải tạo cho được ý thức trách nhiệm cao, tinh thần phấn đấu khoa học nhiệt tình, chân chính, trong sáng, trước hết vì sự phát triển của nền khoa học, sự hưng thịnh của nước nhà, khắc phục những xu hướng tư tưởng tiêu cực, cơ hội trong khoa học, dưới tác động của tình hình phức tạp trong đời sống xã hội nước ta hiện nay. Là những cán bộ đã có nhiều năm hoạt động trong Viện Khoa học và Công nghệ từ những ngày đầu nay đã về nghỉ, song tôi cũng như những anh chị em khác vui mừng trước bước trưởng thành của Viện và tin tưởng rằng với đội ngũ cán bộ khoa học trẻ có nhiều năng lực tiếp sau hiện nay, nếu được lãnh đạo, tổ chức tốt, tạo điều kiện làm việc tốt, nhất định sẽ thực hiện được những mục tiêu nói trên mà thế hệ chúng tôi còn chưa thực hiện được để đưa Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt nam mau chóng trở thành một tổ chức có vị trí xứng đáng trong nước cũng như trên quốc tế.

Một số hình ảnh quá trình phát triển của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam:

Kỷ niệm 10 năm thành lập Viện Khoa học Việt Nam

Kỷ niệm 19 năm thành lập Viện Khoa học Việt Nam

Đại tướng Võ Nguyên Giáp tới thăm và làm việc với Viện 

Tổng Bí Thư Nông Đức Mạnh đến thăm và trồng cây tại Viện

 
Kỷ niệm 35 năm thành lập và đón nhận Huân chương Hồ Chí Minh

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng thăm Viện Khoa học vật liệu, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và các Lãnh đạo Viện

GS. TSKH. Đặng Ngọc Thanh
Nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học Việt Nam
             Phó Chủ tịch Trung Tâm khoa học Tự nhiên và Công nghệ quốc gia