Tên đề tài |
Nghiên cứu giá trị di sản hang động, đề xuất xây dựng bảo tàng bảo tồn tại chỗ ở Tây Nguyên, lấy thí dụ hang động núi lửa ở Krông Nô, tỉnh Đắk Nông |
Mã số đề tài |
TN17/T06; thuộc Chương trình Tây Nguyên giai đoạn 2016-2020 “KH&CN phục vụ phát triển kinh tế - xã hội Tây Nguyên trong liên kết vùng và hội nhập quốc tế”. |
Cơ quan chủ trì (Cơ quan thực hiện) |
Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam |
Thuộc Danh mục đề tài |
Hướng Khoa học trái đất (VAST05) |
Họ và tên |
TS. La Thế Phúc |
Thời gian thực hiện |
01/08/2017 - 31/08/2020 |
Tổng kinh phí |
12.000 triệu đồng |
Xếp loại |
Xuất sắc
|
Mục tiêu đề tài |
* Mục tiêu tổng quát: Bảo vệ bảo tồn, quản lý và khai thác hợp lý di sản hang động phục vụ phát triển bền vững kinh tế xã hội ở Tây Nguyên. * Mục tiêu cụ thể: - Đánh giá được các giá trị chủ yếu của di sản hang động núi lửa Tây Nguyên, góp phần quy hoạch xây dựng hệ thống Bảo tàng, bảo tồn hang động núi lửa ở Tây Nguyên. - Cung cấp được luận cứ khoa học về di sản địa chất núi lửa cho việc quy hoạch, xây dựng công viên địa chất ở Tây Nguyên. - Đề xuất và chuyển giao được mô hình trưng bày Bảo tàng ngoài trời, Bảo tồn di tích hang động ở Krông Nô. Đề tài đã thực hiện 55 chuyên đề, tương ứng với 7 nội dung nghiên cứu chủ yếu sau: - Nghiên cứu đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu di sản hang động trong và ngoài nước. - Nghiên cứu điều tra di sản hang động và di sản địa chất (DSĐC) liên quan đến hoạt động núi lửa ở Tây Nguyên, sưu tầm mẫu các loại; - Nghiên cứu xác lập di sản hang động, DSĐC liên quan đến hoạt động núi lửa Tây Nguyên - Nghiên cứu đề xuất các giải pháp bảo vệ bảo tồn, quản lý và khai thác hợp lý di sản hang động và DSĐC liên quan đến hoạt động phun trào basalt ở Tây Nguyên - Nghiên cứu xây dựng kịch bản trưng bày bảo tàng ngoài trời, bảo tồn tại chỗ di tích hang động ở CVĐC núi lửa Krong Nô (nay là Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Đắk Nông); chuyển giao cho Tỉnh Đăk Nông để thực hiện xây dựng bảo tàng, bảo tồn tại chỗ, khai thác phát triển hội nhập ; - Nghiên cứu xây dựng cơ sở dữ liệu của đề tài, chuyển giao cho các địa phương và đơn vị thụ hưởng. - Tích hợp tài liệu viết các bài báo khoa học, báo cáo tổng kết đề tài. Ngoài ra, đề tài còn thực hiện nhiều nội dung khác, như: Nghiên cứu tách chiết DNA; Nghiên cứu từ cảm của trầm tích trong tầng văn hoá hố khai quật; Nghiên cứu gia cố, bảo vệ mặt cắt/vách hố khai quật; Nghiên cứu, xử lý phục hồi và bảo quản di cốt người tiền sử ở hố khai quật; Nghiên cứu môi trường sinh-địa-hoá trầm tích tầng văn hoá hố khai quật và trong hang C6.1… |
Kết quả chính của đề tài | - Phát hiện di tích khảo cổ tiền sử (di tích cư trú + di tích xưởng + di tích mộ táng và nghi lễ tôn giáo(?)) ở hang động núi lửa Krông Nô (Đắk Nông), đặc biệt là việc phát hiện di cốt người tiền sử trong hang động C6.1 đã được Bộ Khoa học và Công nghệ bình chọn là Một trong 6 sự kiện KHCN tiêu biểu năm 2018 của Việt Nam; và được CLB Nhà báo KH&CN VN, Hội Nhà báo Việt Nam bình chọn là Một trong 10 sự kiện KHCN nổi bật năm 2018 của Việt Nam. - Các kết quả nghiên cứu và phát hiện mới trong năm đầu tiên thực hiện đề tài đã được tích hợp vào hồ sơ và là một trong những kết quả khoa học đặc biệt quan trong trong nội dung Hồ sơ CVĐC Đắk Nông, góp phần quyết định cho việc UNESCO công nhân danh hiệu CVĐC Toàn cầu UNESCO Đắk Nông vào ngày 07/7/2020. Ngày 24/11/2020, UBND tỉnh Đắk Nông đã tổ chức long trọng buổi Lễ đón nhận danh hiệu “CVĐC Toàn cầu UNESCO Đắk Nông”. Tại buổi lễ, chủ nhiệm đề tài đã vinh dự được Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Nông trao tặng bằng khen “Đã có thành tích xuất sắc trong công tác xây dựng và phát triển Công viên Địa chất Đắk Nông trở thành Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Đắk Nông”. - Phát hiện nhiều loài sinh vật có thể mới cho khoa học và đặc hữu cho hang động núi lửa ở Krông Nô, Đắk Nông; trong đó đã công bố quốc tế phát hiện mới loài bọ cạp Chaerilus chubluk (Chư B’Luk là tên của ngọn núi lửa sinh ra hệ thống hang động núi lửa Krông Nô). - Cán bộ tham gia đề tài của Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam đã tách chiết thành công ADN từ xương động vật cổ - đây là sự kiện đầu tiên ở Việt Nam, đã mở ra một hướng nghiên cứu mới, phục vụ công tác bảo tồn bảo tàng cũng như mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế trong nghiên cứu chuyên môn sâu về ADN từ xương động vật cổ và di cốt người tiền sử. - Xác định được các nguyên nhân bảo tồn rất tốt di tích động vật (xương động vật cổ, di cốt người tiền sử) trong hang động núi lửa trên cơ sở nghiên cứu tổng thể về môi trường sinh - địa - hoá ở tầng văn hoá cũng như trong hang C6.1 ở Krông Nô. - Phát hiện di sản hỗn hợp: di tích cư trú tiền sử (thời đại Đá mới) trên miệng núi lửa Hố Tre ở thôn Hòa Tây, xã Ea Bông, huyện Krông Ana, tỉnh Đắk Lắk; có vai trò đặc biệt quan trọng cho nghiên cứu tính liên tục/dòng chảy lịch sử giai đoạn Đá mới ở lưu vực sông Sêrêpốk ở nam Tây Nguyên. - Phát hiện có hệ thống hàng loạt di tích Đá cũ dọc đới Sông Ba, làm cơ sở cho việc xác lập các nền văn hóa cổ đại - Văn hoá Đá cũ (đề xuất tên gọi: Văn hóa Sông Ba) ở Tây Nguyên, góp phần quy hoạch xây dựng bảo tàng bảo tồn tại chỗ di sản hỗn hợp ở các tỉnh có liên quan. Phát hiện này đã được các chuyên gia khảo cổ hàng đầu của Việt Nam và Liên bang Nga ghi nhận, mở ra hướng nghiên cứu của một đề án lớn “Thiên nhiên và con người kỷ trong Đệ tứ ở Đông Dương, lấy thí dụ khu vực miền núi của Việt Nam”. - Phát hiện, thống kê phân loại theo hình thái - nguồn gốc 8 kiểu bom núi lửa trên địa bàn Tây Nguyên. |
Những đóng góp mới | * Về mặt khoa học: - Đề tài đã xác lập được đầy đủ các loại hình di sản trong hang động núi lửa (gồm: di sản địa chất, đa dạng sinh học, di sản văn hoá); đã cung cấp các luận cứ khoa học rất có giá trị cho việc quy hoạch và xây dựng bảo tàng bảo tồn tại chỗ cũng như bảo vệ bảo tồn, quản lý và khai thác hợp lý di sản hang động; đã mở ra các hướng nghiên cứu mới tiếp theo liên quan trên cả 3 lĩnh vực: địa chất, sinh học và khảo cổ trong hang động núi lửa ở Tây Nguyên, góp phần bảo tồn di sản và phát triển bền vững kinh tế xã hội ở Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Đắk Nông. - Đề tài đã xác lập đầy đủ các loại hình di sản địa chất, di sản hỗn hợp trên diện phân bố đá basalt Tây Nguyên. Đây là cơ sở khoa học cho việc quy hoạch xây dựng bảo tàng bảo tồn tại chỗ và xây dựng công viên địa chất ở Tây Nguyên; phục vụ công cuộc bảo tồn và khai thác các di sản hỗn hợp, phát triển bền vững kinh tế xã hội trong liên kết vùng và hội nhập quốc tế. - Các kết quả nghiên cứu và phát hiện mới của đề tài là cơ sở khoa học vững chắc để bổ sung, hoàn thiện các nghiên cứu về đặc tính phát triển liên tục, hệ thống của lịch sử tự nhiên và xã hội trên đất Tây Nguyên; mở ra các hướng nghiên cứu mới chuyên sâu chuyên ngành, đa ngành và liên ngành cũng như các hợp tác quốc tế trong nghiên cứu khoa học liên quan không chỉ ở Tây Nguyên mà còn cho cả khu vực Đông Dương. * Về thực tiễn: - Kết quả nghiên cứu và phát hiện mới về di sản hang động núi lửa Krông Nô, tỉnh Đăk Nông của đề tài đã góp phần quyết định cho sự thành công của danh hiệu “Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Đắk Nông” cũng như bảo toàn danh hiệu này trong những lần tái thẩm định sắp tới. - Phát hiện về di cốt người tiền sử trong hang động núi lửa đã mở ra được hợp tác quốc tế với Trung tâm Geogenetics, Viện Toàn cầu của Đại học Copenhagen, Đan Mạch để nghiên cứu các chuyên môn sâu tiếp theo, phục vụ phát triển đa ngành, đa mục tiêu. - Các phát hiện đa dạng sinh học trong hang động núi lửa và tách chiết thành công ADN từ xương động vật cổ đã mở ra các nghiên cứu mới liên quan, phục vụ đắc lực cho nghiên cứu bảo tồn bảo tàng di sản thiên nhiên trong hang động núi lửa. - Kết quả nghiên cứu về môi trường sinh - địa - hoá trong hang cũng như ở tầng văn hoá trong hố khai quật hang C6.1 đã cung cấp cơ sở khoa học cho việc bảo quản bảo tồn lâu dài di cốt người tiền sử, phục vụ mục tiêu nghiên cứu lâu dài liên quan. - Phát hiện di tích tiền sử trên miệng núi lửa Hố Tre đã cung cơ sở khoa học cho việc khai quật theo hướng bảo tồn, xây dựng bảo tàng bảo tồn tại chỗ, hướng tới khai thác du lịch trong mối liên kết với Công viên Địa chất Toàn cầu UNESCO Đắk Nông, phát triển kinh tế xã hội. - Phát hiện hệ thống di tích Đá cũ đới Sông Ba là nền tảng cho các nghiên cứu chi tiết (tiếp theo) và mở rộng để xác lập nền văn hoá Đá cũ - Văn hoá Sông Ba ở Việt Nam nói riêng và Đông Dương nói chung; đã mở ra Hợp tác quốc tế về nghiên cứu khoa học với Viện Khảo cổ và Dân tộc học Novosibirsk thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Liên bang Nga. - Phát hiện và phân loại bom núi lửa ở Tây Nguyên là luận cứ khoa học cho việc xác lập các loại hình di sản mới (thuộc kiểu di sản đá - D) có giá trị trưng bày cao; góp phần nghiên cứu chi tiết các kiểu phun trào trung tâm/phun nổ ở Tây Nguyên. - Mô hình nghiên cứu và bảo tồn bảo tàng tại chỗ (của đề tài) hướng tới phục vụ nhu cầu ngày càng cao của cộng đồng có thể được xem là mô hình chuẩn cho các nghiên cứu bảo tồn di sản hỗn hợp (di sản thiên nhiên và di sản văn hoá) ở Tây Nguyên nói riêng và Việt Nam nói chung. |
Sản phẩm đề tài | - Mô hình trưng bày Bảo tàng ngoài trời
- Mô hình bảo tồn tại chỗ di tích hang động ở Krông Nô (bảo tồn tại chỗ, trưng bày hiện vật và các phiên bản)
- Mô hình hoạt cảnh 6 người tiền sử xung quanh bếp lửa (ma nơ canh, bếp lửa...).
- Phiên bản di cốt người tiền sử ở hố khai quật (3 bộ)
- Báo cáo tổng kết đề tài và các bản đồ, sơ đồ, bản ảnh đi kèm..
- Các bộ hồ sơ di sản tiêu biểu
- Bộ cơ sở dữ liệu đề tài
- Tài liệu tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng
- Bộ mẫu vật
- Các bài báo đã công bố:
- 25 bài ở các tạp chí trong nước và quốc tế. - 26 bài trong các Hội nghị hội thảo |
Địa chỉ ứng dụng | - Kết quả nghiên cứu và mô hình bảo tàng, bảo tồn tại chỗ di sản hang động núi lửa ở Krông Nô sẽ được chuyển giao trực tiếp cho tỉnh Đắk Nông để khai thác du lịch và phát triển kinh tế xã hội. - Kết quả nghiên cứu cũng như các phát hiện mới của đề tài sẽ được chuyển giao cho các tỉnh Tây Nguyên liên quan để phục vụ công tác bảo tồn và khai thác di sản, quy hoạch/xây dựng bảo tàng bảo tồn tại chỗ và công viên địa chất để khai thác du lịch và phát triển kinh tế xã hội. |
Kiến nghị | - Tiếp tục đầu tư điều tra nghiên cứu di sản trong hệ thống hang động núi lửa ở Krông Nô, đặc biệt là các hang động ngầm chưa phát lộ cửa hang, nằm ở dưới sâu, nhằm phục vụ đa mục tiêu, trong đó có an ninh quốc phòng; cũng như nghiên cứu và xử lý độ an toàn các hang động có giá trị khoa học nổi bật để bảo vệ bảo tồn và khai thác an toàn di sản cho sự phát triển. - Tiếp tục đầu tư triển khai các đề tài điều tra nghiên cứu xác lập đầy đủ di sản hỗn hợp (di sản địa chất, đa dạng sinh học và di sản văn hoá) ở Tây Nguyên, cũng như các đề tài nghiên cứu chi tiết liên quan trên cơ sở các phát hiện mới của đề tài TN17/T06 - phục vụ quy hoạch và xây dựng bảo tàng bảo tồn tại chỗ các di sản có giá trị nổi bật, nhằm đẩy mạnh công cuộc bảo tồn và khai thác hợp lý di sản cho sự phát triển bền vững kinh tế xã hội Tây Nguyên trong liên kết vùng và hội nhập quốc tế. - Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng về DSĐC, CVĐC; về bảo tồn và khai thác bền vững di sản; về khai thác hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường ở Tây Nguyên. - Mỗi tỉnh ở Tây Nguyên cần có một quy hoạch tổng thể chiến lược về bảo tồn và khai thác bền vững di sản cho du lịch trong mối liên kết vùng và hội nhập. - Cần đẩy nhanh công tác pháp lý hóa/xếp hạng DSĐC nói riêng và di sản hỗn hợp nói chung. Trong khi chưa có hội đồng đánh giá xếp hạng DSĐC, DSTN; liên quan đến DSVH, tác giả xin đề xuất có biện pháp bảo tồn khẩn cấp và xếp hạng cho một số các di sản có giá trị nổi bật như: hệ thống hang động núi lửa Krông Nô, tỉnh Đắk Nông; Di tích Hố Tre ở Krông Ana và Di tích Xuân Vĩnh (Phú Xuân) ở Krông Năng tỉnh Đắk Lắk; cụm di tích Đá cũ Phú Thiện và cụm di tích đá cũ Krông Pa, tỉnh Gia Lai. - Tiếp tục mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế, kêu gọi đầu tư hợp tác nghiên cứu khoa học, triển khai những đề tài nghiên cứu đa ngành và liên ngành tiếp theo, phục vụ công tác bảo tàng bảo tồn, khai thác hiệu quả di sản, phát triển bền vững kinh tế xã hội vùng Tây Nguyên. |
Ảnh nổi bật đề tài | |