Thismia okhaensis - Chiếc đèn lồng của các cô tiên, một loài Thực vật dị dưỡng mới được phát hiện tại Khánh Hòa, Việt Nam
Tiết mi Ô Kha (Thismia okhaensis). Ảnh: TS.Lưu Hồng Trường
Chi Tiết mi (Thismia) được biết đến với hơn 30 loài thực vật bậc cao dị dưỡng xuất hiện chủ yếu tại vùng nhiệt đới Châu Á, Bắc Mỹ; một vài loài cũng được tìm thấy ở vùng cận nhiệt đới Bắc Mỹ, Đông Nam Á và Châu Úc. Trước đây chúng được xếp trong họ Burmaniaceae, nhưng những dẫn liệu khoa học mới gần đây đã tách chi này thành họ riêng (Thismiaceae).
Trong 2 năm gần đây, các nhà nghiên cứu của Viện Sinh thái học Miền Nam trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã sưu tập các loài thuộc chi Tiết mi. Phân tích và tra cứu tài liệu cho thấy Tiết mi Ô Kha (Thismia okhaensis) là một loài mới cho thế giới và là loài thứ tư của Việt Nam. Trước đây đã có ba loài Tiết mi được ghi nhận ở Việt Nam, gồm Thismia annamensis, T. javanica và T. tentaculata.
Mẫu chuẩn của loài mới được thu ở độ cao 800 m, trong thung lũng Ô Kha, thuộc rừng phòng hộ huyện Khánh Sơn, Khánh Hòa.
Danh pháp tên loài: Thismia okhaensis Lưu, Tịch, G. Trần & Q.D. Đinh, sp. nov
Mô tả: Loài thực vật Thismia okhaensis mới được phát hiện này thuộc về chi Sarcosiphon với đặc điểm hình thái ngoài có mũ giống như hoa ở trên đầu. Về giải phẫu hình thái loài này khá giống với 2 loài T. angustimitra và T. mirabilis, nhưng khác biệt bởi một bộ phận lồi lên như cái nón trên đỉnh với 3 nếp nhăn nổi cộm lên, được bao bởi cái lá bắc với chỏm hình tròn, hoàn toàn nằm ẩn dưới mũ và được liên hệ với 1 phần phụ dạng răng ở bên.
Hình thái ngoài và giải phẫu của loàiThismia okhaensis (Ảnh: TS.Lưu Hồng Trường)
Loài thực vật dị dưỡng mới này vô cùng hiếm gặp trong tự nhiên. Cho đến nay, chỉ có 3 cá thể được tìm thấy trong một phạm vi rất nhỏ bé, dù nhóm nghiên cứu đã khảo sát khá nhiều tại tỉnh Khánh Hòa và các tỉnh lận cận trong những năm gần đây. Như vậy có thể thấy loài này rất hiếm và việc ghi nhận này là một may mắn của nhóm nghiên cứu.
Rừng phòng hộ ở thung lũng Ô Kha của huyện Khánh Sơn, Khánh Hòa là một vùng rừng nhiệt đới thường xanh, giàu tính đa dạng sinh học nhưng đang bị áp lực mạnh bởi các hoạt động của con người và sự lấn chiếm rừng làm đất nông nghiệp. Trong khi đó các loài thực vật hoại sinh rất nhạy cảm với sự thay đổi môi trường. Do đó, các nhà nghiên cứu đã đề xuất xếp loài này vào nhóm Nguy cấp (Endangered) trong Danh mục đỏ của thế giới (IUCN Redlist).
Thông tin chi tiết về loài mới Thismia okhaensis có thể được tìm thấy trên Website của tạp chí Phytotaxa: http://dx.doi.org/10.11646/phytotaxa.164.3.4
TS. Vũ Ngọc Long
Viện trưởng, Viện Sinh thái học Miền Nam
Xử lý tin: Thanh Hà